Μια ιδιαίτερα σημαντική εκδήλωση με θέμα την αναγνώριση των αποκριάτικων εθίμων της Άρτας (Μπαντίδοι και γαϊτανάκια) και την ένταξή τους στον κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO (Εθνικό Ευρετήριο), διεξήχθη την Κυριακή που μας πέρασε στην αίθουσα του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου Άρτης «Ο ΣΚΟΥΦΑΣ». Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά αφορά παραδόσεις ή ζωντανές εκφράσεις που έχουν κληροδοτηθεί από τους προγενέστερους με τον προφορικό λόγο, όπως οι λαϊκές παραδόσεις, οι γιορτές και τελετές, χοροί, οι παραστατικές τέχνες, οι κοινωνικές πρακτικές, οι γνώσεις και οι τεχνικές. Συνίσταται από τα μη ψηλαφητά χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου πολιτισμού, τα οποία συχνά διατηρούνται από κοινωνικά έθιμα κατά τη διάρκεια μίας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου. Η διατήρηση της άυλης κληρονομιάς είναι πιο δυσχερής από τη διατήρηση φυσικών/απτών αντικειμένων. Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά περιλαμβάνει ζωντανές εκφράσεις και παραδόσεις ομάδων και κοινοτήτων από όλο τον κόσμο, τις οποίες έχουν κληρονομήσει από τους προγόνους τους, μεταξύ των οποίων ήθη, έθιμα, μουσικές, χορούς τις οποίες μεταδίδουν στους απογόνους τους, στις περισσότερες περιπτώσεις από στόμα σε στόμα.
Το Εθνικό Ευρετήριο είναι η αποτύπωση στοιχείων της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας με τη μορφή ευρετηρίου. Φιλοδοξεί να αποτελέσει μια έγκυρη και επικαιροποιημένη εικόνα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Μέσω του Εθνικού Ευρετηρίου επιδιώκεται να δοθεί ο λόγος στους ίδιους τους φορείς της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (κοινότητες, ομάδες, ακόμα και μεμονωμένα άτομα) προκειμένου να μοιραστούν τη δική τους πολιτισμική εμπειρία με το εγχώριο και διεθνές κοινό, να μιλήσουν για τη συλλογική τους ταυτότητα, να διατυπώσουν προτάσεις για τη μελέτη και κυρίως για τη διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Η πληροφορία που σχετίζεται με κάθε στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που εγγράφεται στο Εθνικό Ευρετήριο παρουσιάζεται σε ένα Δελτίο Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, το οποίο συμπληρώνεται και ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα από την ίδια την κοινότητα φορέων σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ, για την εφαρμογή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003).
Τις τελευταίες δεκαετίες το περιεχόμενο και το νόημα του όρου «πολιτιστική κληρονομιά» έχει αλλάξει ουσιαστικά. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της έννοιας της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην πραγματικότητα, όμως, όσα σήμερα ορίζονται και νοούνται ως «άυλη πολιτιστική κληρονομιά» ήταν γνωστά ως «λαϊκός πολιτισμός», ή πιο κοινά «λαϊκή παράδοση». Η δημιουργία της Σύμβασης της UNESCO για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2003 προκάλεσε έντονες συζητήσεις και προβληματισμούς ως προς τη φύση και την αξία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και της πολιτιστικής κληρονομιάς, γενικότερα. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά είναι ιδιαίτερα κρίσιμη και πολύτιμη για τη διασφάλιση της πολιτιστικής ποικιλότητας (cultural diversity) μέσα σε ένα περιβάλλον παγκοσμιοποίησης, καθώς βοηθά στον δια-πολιτιστικό διάλογο κοινοτήτων από όλο τον κόσμο, συμβάλλοντας τελικά στη βιώσιμη ανάπτυξη. Έννοιες και ιδέες που μέχρι πριν λίγα χρόνια κανείς δεν θα φανταζόταν ότι θα τύγχαναν έννομης προστασίας, συμπεριλήφθηκαν στο σύνολο της έκφρασης του πολιτισμού ενός λαού µέσω της Σύμβασης της UNESCO του 2003 για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς• για παράδειγμα, το 2008 η κοινωνική πρακτική των αυτοχθόνων του Μεξικού γνωστή και ως «Η Ημέρα των Νεκρών», το τελετουργικό φεστιβάλ που γιορτάζει την επιστροφή των νεκρών στη γη, συμπεριλήφθηκε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO, ενώ το 2010 η Γαλλία συμπεριέλαβε στον ίδιο Κατάλογο το «γαστρονομικό γεύμα των Γάλλων». Μπορεί κανείς να προσδιορίσει σε ποιον ανήκει η «ιδιοκτησία» της γαστρονομίας ή του φεστιβάλ των νεκρών; Είναι δυνατόν να προσδιοριστεί σε ποιον ανήκει η άυλη πολιτιστική κληρονομιά; Το βέβαιο είναι πως οι άνθρωποι σε κάθε μέρος του πλανήτη, είτε βρίσκονται στη «πεφωτισμένη» Δύση είτε σε άλλα, µη δυτικά κράτη θεμελιώνουν τη ζωή τους πάνω στα «λιθαράκια» που προσφέρουν η ιστορική συνέχεια και η παράδοση• μέσα από την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, το παρελθόν ενώνεται µε το παρόν και το μέλλον, καθώς οι άνθρωποι αναζητούν, ανακαλύπτουν και διαρκώς επιβεβαιώνουν την ταυτότητά τους.
Πολλοί θεωρούν ότι η παράδοση θα πρέπει να παραμένει αναλλοίωτη και ως τέτοια να διαφυλάσσεται, σαν σε μουσείο και πως η καταγραφή και ανάδειξη της Άυλης πολιτιστικής Κληρονομιάς αυτό το στόχο έχει κι αυτό το σκοπό επιτελεί. Μια τέτοια αντίληψη, όμως, είναι λανθασμένη. Την παράδοση θα πρέπει να τη χρησιμοποιούμε ως αφετηρία για να φτιάξουμε κάτι νέο, τέτοιο που θα μπορούν όλοι να το χρησιμοποιούν και να εξελίσσουν τον πολιτισμό της χώρας και του έθνους μας. Ως εκ τούτου, η αναβίωση των εθίμων της Αποκριάς στην Άρτα (Μπαντίδοι και Γαϊτανάκι), και η εγγραφή του στον Εθνικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, δεν στοχεύει απλά στην αναπαράσταση ενός περασμένου γεγονότος, ώστε να το εκτελούν ελάχιστοι και να το παρατηρούν οι περίοικοι ως εξωτερικοί παρατηρητές, αλλά επιδιώκει να αποτελέσει την αρχή μιας νέας περιόδου αναβίωσης των αποκριάτικων εκδηλώσεων οι οποίες θα αποτελέσουν πόλο συσπείρωσης της αρτινής κοινωνίας και αντίστοιχα πόλο έλξης επισκεπτών και από άλλες περιοχές της χώρας μας.
Η ένταξη του εθίμου στον κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, όσο κι αν οφείλεται σε πρωτοβουλία του ΣΚΟΥΦΑ, δεν παύει να αποτελεί απόρροια συλλογικής και συντονισμένης προσπάθειας, πληθώρας φορέων του τόπου μας, αλλά και παλαιών αρτινών που συνεισέφεραν με τις αναμνήσεις και τις εμπειρίες τους. Η Περιφερειακή Ενότητα Άρτας, ο Δήμος Αρταίων, το Επιμελητήριο Άρτας, ο Εμπορικός Σύλλογος Άρτας, ο Σύλλογος Εστίασης Άρτας και τα τοπικά μέσα ενημέρωσης συνέβαλαν ουσιαστικά στην αναγνώριση και ένταξη της Άρτας στο Εθνικό Ευρετήριο. Είναι μια ακόμη απόδειξη ότι η συλλογική προσπάθεια αποδίδει καρπούς.
Δείτε εδώ κείμενα του κ.Κωσταβασίλη.
