Μοιάζει πολύ βαρετό, τελικά, να μιλά κανείς για την παιδεία μ’ έναν απόλυτο μεταφυσικό τρόπο και να αποφαίνεται, με περισπούδαστο μάλιστα ύφος, πως η παιδεία είναι το αγαθό εκείνο που μπορεί να σώσει τον κόσμο. Κάποιοι, μάλιστα, καθώς ένας υπουργός πριν καμιά δεκαριά χρόνια, επαναλαμβάνουν αυτάρεσκα και μονότονα –σαν να ανακάλυψαν την Αμερική– πως όλα είναι θέμα παιδείας. Ο άνθρωπος, λένε, είναι η παιδεία του. Αλλά η ζωή με την καθημερινότητά της κραυγάζει πως ο άνθρωπος είναι ο χαρακτήρας του. Η μόρφωση, η γνώση, η παιδεία, ή όπως αλλιώς θέλουμε να ονομάσουμε αυτά τα αγαθά, ακόμη και η λογική μας, δεν είναι παρά ένα εργαλείο, ένα μέσο, που δεν κάνει απαραιτήτως τον άνθρωπο ενάρετο και καλό. Κατά μία έννοια, το εργαλείο αυτό μπορεί τον καλό χαρακτήρα να τον κάνει καλύτερο. Και τον κακό να τον κάνει χειρότερο.
Κι άλλωστε ποιος είναι αυτός που μπορεί να ισχυριστεί για τον εαυτό του πως έχει παιδεία και να κρίνει ποιοι απ’ τους άλλους, φίλους και εχθρούς του, δεν έχουν; Άνθρωποι με πλούσιες πανεπιστημιακές σπουδές και βαρύγδουπους επιστημονικούς τίτλους, άνθρωποι με υψηλές θέσεις στη δημόσια ζωή και μακρά θητεία σε πνευματικούς οργανισμούς, άνθρωποι με σημαντική συγγραφική δραστηριότητα και δημιουργική συμμετοχή στο πολιτιστικό γίγνεσθαι εντός και εκτός ορίων, άνθρωποι εν γένει με προσωπικότητα αποδεικνύονται συχνά κατώτεροι και της παιδείας και των αντίστοιχων περγαμηνών που την πιστοποιούν. Και τούτο γιατί ο καθένας μας αξιολογείται όχι με βάση την επιστημονική του κατάρτιση και την παιδεία που δείχνει πως έχει, αλλά με βάση τις πράξεις του και τα έργα του.
Η παιδεία φυσικά δεν παύει να είναι ένα ανεκτίμητο κοινωνικό αγαθό. Αλλά είναι ταυτόχρονα και μια υπόθεση άκρως πολιτική. Δεν αποφασίζουν οι γονείς τι θα μάθει το παιδί τους. Ούτε οι δάσκαλοι τι θα του διδάξουν. Αποφασίζει το πολιτικό σύστημα με τους θεσμούς και τους μηχανισμούς που έχει καθιερώσει. Και το σύστημα νοιάζεται ιδιαιτέρως για το τι θα μάθουν τα παιδιά και πώς θα το μάθουν. Η ιδεολογία που αντιπροσωπεύει το σύστημα, διαπερνά κατ’ ανάγκη τον κορμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας για να εξασφαλίζεται έτσι η αναπαραγωγή του. Γι’ αυτό και κανένα σύστημα δεν είναι διατεθειμένο να παραχωρήσει το εργαλείο αυτό σε ομάδες και δυνάμεις που μπορεί να το στρέψουν κάποια στιγμή εναντίον του και να το ανατρέψουν.
Θα μπορούσε, φυσικά, να είναι καταλυτικός ο ρόλος του δασκάλου για τη διάπλαση της προσωπικότητας του παιδιού. Αρκεί ο δάσκαλος να διαθέτει την παιδαγωγική και τη διδακτική επάρκεια εκείνη που κινητοποιεί την ψυχή του παιδιού και την προσανατολίζει σωστά στην αναζήτηση του καλού. Αλλά και την τόλμη που του επιτρέπει να καλλιεργήσει στην ψυχή του την αμφισβήτηση και την έφεσή του για έρευνα. Αλλά όσο καλός κι αν είναι ο δάσκαλος, σπανίζουν, δυστυχώς, οι σύμμαχοί του και πυκνώνουν, αντιθέτως, οι αντίπαλοί του. Το παιδί δεν είναι πλέον εξαρτημένο απ’ το δάσκαλό του. Δεν περιμένει να μάθει στην αίθουσα διδασκαλίας ή σκυμμένο πάνω στις σελίδες των βιβλίων του.
Η παιδεία, εξάλλου, με τη γενικότερη έννοια, δεν είναι αγαθό που το καλλιεργούν και το παρέχουν το σχολείο και οι δάσκαλοι. Η παιδεία, με το περιεχόμενο του ανθρωπισμού και της ψυχικής καλλιέργειας, ασκείται από διάφορους εξωσχολικούς μηχανισμούς, που αντιμετωπίζουν το παιδί με κριτήρια καταναλωτικά και επιχειρούν με τη γοητεία της εικόνας να το εντάξουν στο σύστημα αξιών της αγοράς, που απέχει πόρρω από τις προθέσεις των ευαίσθητων και πραγματικών δασκάλων, οι οποίοι μοιάζουν κάποιες φορές με δραματικές μορφές, καθώς ό,τι χτίζουν αυτοί το πρωί, το γκρεμίζουν το απόγευμα οι άλλοι.
Άλλωστε, σε μια κοινωνία συγκρούσεων θα ήταν καλό να κατανοήσουμε πως το σχολείο δεν είναι μια αθώα και άδολη υπόθεση, που ανήκει εξίσου σε όλους. Η κοινωνική τάξη που κατέχει τα μέσα παραγωγής και ασκεί τον έλεγχο πάνω σ’ αυτή, είναι πολύ λογικό να ελέγχει με πολλή προσοχή και το μέσο της παιδείας, για να κατευθύνει τη συνείδηση του ανθρώπου προς τη δική της ιδεολογία και να τον καθιστά υπάκουο όργανο των σκοπών της και των συμφερόντων της. Είναι κακό, πολύ κακό το σχολείο που διδάσκει το παιδί πως το δικό του έθνος είναι ανώτερο απ’ όλα τ’ άλλα. Που του καλλιεργεί την πεποίθηση πως η θρησκεία των προγόνων του είναι η μόνη αληθινή και όλων των άλλων ψεύτικη. Που του εμφυτεύει την ιδέα πως καθετί διαφορετικό στρέφεται εναντίον του και απειλεί τη ζωή του.
Η παιδεία θα παίξει τον πραγματικό της ρόλο και θα πλάσει αρμονικά τη συνείδηση του παιδιού, όταν η ίδια η κοινωνία αποκτήσει τον έλεγχο των μέσων παραγωγής και όταν, κυριότατα, αναγορεύσει τον άνθρωπο σε υπέρτατη και ανυπολόγιστη αξία. Κι ίσως έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε ώσπου να συμφωνήσουμε πάνω σ’ αυτό και να δούμε τα πράγματα με ανοιχτά κι άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μας.
Source: Arta News
