Εισαγωγή: τι είναι το πλάσμα, τι λειτουργίες επιτελεί, πώς συλλέγεται και ποια τα προϊόντα πλάσματος

Το αίμα στο σύνολο του ονομάζεται «ολικό αίμα» και αποτελείται από τέσσερα συστατικά: ερυθρά αιμοσφαίρια, λευκά αιμοσφαίρια, πλάσμα και αιμοπετάλια. Κάθε ένα από αυτά επιτελεί διαφορετική λειτουργία. Το προσφερόμενο αίμα διαχωρίζεται σε διάφορα προϊόντα βασιζόμενα σε αυτές τις διαφορετικές λειτουργίες, που σημαίνει ότι κάθε ασθενής θα πάρει μόνο το συγκεκριμένο συστατικό το οποίο χρειάζεται. Το πλάσμα είναι το υγρό συστατικό του αίματος. Αντιπροσωπεύει σχεδόν το μισό μίας μονάδας ολικού αίματος (55%). Το πλάσμα αποτελείται κατά κύριο λόγο από νερό (90%), ενώ περιέχει θρεπτικά συστατικά, πρωτεΐνες, ορμόνες κ.ά. Χρησιμοποιείται κυρίως για τις δυνατότητες συμμετοχής στην πήξη του αίματος, στην αντικατάσταση όγκου (σε περίπτωση μεγάλης απώλειας) και για την παραγωγή λευκωματίνης ή αλβουμίνης. Το πλάσμα συλλέγεται με δύο τρόπους. Ο ένας τρόπος είναι μέσω του ολικού αίματος (δηλ. δίνουμε αίμα, στη συνέχεια αυτό φυγοκεντρείται και διαχωρίζεται στα έμμορφα συστατικά και στο πλάσμα). Ο άλλος τρόπος είναι με την πλασμαφαίρεση: μια διαδικασία που μοιάζει με αυτή της αιμοπεταλιοαφαίρεσης. Διαρκεί περίπου μια ώρα και πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και ευρωπαϊκές, χρησιμοποιούν την πλασμαφαίρεση. Το πλάσμα που προκύπτει είτε με τον έναν τρόπο είτε με τον άλλο, χωρίζεται σε Πρόσφατα Κατεψυγμένο Πλάσμα (προϊόν για μετάγγιση) και σε πλάσμα για κλασματοποίηση. Κλασματοποίηση πλάσματος είναι η βιομηχανική επεξεργασία του πλάσματος με σκοπό την παρασκευή σημαντικών φαρμακευτικών προϊόντων. Συνεπώς το πλάσμα χρησιμοποιείται είτε ως θεραπευτικό προϊόν για μετάγγιση, είτε ως μέσο για την παραγωγήφαρμακευτικών κλασματοποιημένων προϊόντων. Τα φαρμακευτικά προϊόντα που προέρχονται από την κλασματοποίηση του πλάσματος θεωρούνται σημαντικά όπλα στη σύγχρονη θεραπευτική, αφού αποτελούν τη μοναδική διαθέσιμη λύση για την πρόληψη, διαχείριση και θεραπευτική αντιμετώπιση απειλητικών για τη ζωή καταστάσεων, όπως τραύμα, κληρονομικές ανεπάρκειες, ανοσολογικές διαταραχές, αιμορραγικές και θρομβωτικές καταστάσεις ή και λοιμώξεις. Τα προϊόντα που προκύπτουν από το πλάσμα είναι:

• Λευκωματίνη: διατηρεί τον όγκο του αίματος μέσα στην κυκλοφορία
• Ανοσοσφαιρίνες: αντισώματα που εξασφαλίζουν την ανοσία και προφυλάσσουν τον οργανισμό από μικρόβια και ιούς (π.χ. οι ειδικές γ-σφαιρίνες χρησιμοποιούνται για τον τέτανο, κοκίτη, ερυθρά, ηπατίτιδα, έρπητα ζωστήρα, λύσσα)
• Ινωδογόνο και παράγοντες πήξης: εξασφαλίζουν την πήξη του αίματος (όπως παράγοντας VIIIγια αντιμετώπιση αιμορροφιλικών τύπου Α και παράγοντας ΙΧ για αντιμετώπιση αιμορροφιλικών τύπου Β)

Η παγκόσμια ζήτηση για προϊόντα πλάσματος έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια καθώς αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής και όλο και περισσότερες θεραπείες απαιτούν πλάσμα.

Η περίπτωση της Αμερικής

Ενώ ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κάνει περικοπές σε βασικούς τομείς της οικονομίας, φαίνεται ότι ένας τομέας στην Αμερική ακμάζει και αυτός είναι ο τομέας του πλάσματος. Κατ’αρχάς, το πλάσμα στην Αμερική είναι αμειβόμενο. Χιλιάδες Αμερικανοί που έχουν τεράστια ανάγκη για επιπλέον χρήματα δίνουν καθημερινά σε όλη τη χώρα πλάσμα. Η πληρωμή ποικίλλει από $20 έως $50 τη φορά. Το εύρος τιμής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: από τον όγκο του πλάσματος που μπορεί κανείς να δώσει, από τη συχνότητα, από το αν έχει ένα ειδικό αντίσωμα (Anti-D) κ.ά. Γενικότερα, η συλλογή του πλάσματος στην Αμερική λειτουργεί ως προωθητικό προϊόν. Δηλαδή πολλά κέντρα συλλογής πλάσματος προωθούν κουπόνια, με την αξία σε δολάρια και τους όρους. Π.χ. κουπόνι αξίας 70 δολαρίων (20 δολάρια την πρώτη φορά και 50 δολάρια αν δώσει κάποιος δεύτερη φορά σε διάστημα ενός μηνός). Εν ολίγοις, αν κάποιος θέλει να δώσει πλάσμα για πρώτη φορά στη ζωή του, το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι μια μικρή έρευνα στο διαδίκτυο για να δει ποιο κέντρο πλάσματος προωθεί το καλύτερο κουπόνι με την καλύτερη τιμή. Η πληρωμή γίνεται κυρίως μέσω χρεωστικής κάρτας. Ένα άλλο σημείο το οποίο αξίζει να αναφερθεί είναι ότι στις ΗΠΑ, σε αντίθεση με άλλες χώρες, μπορεί κανείς να δίνει πλάσμα δύο φορές την εβδομάδα, κάθε εβδομάδα. Αυτό δεν ισχύει σε άλλες χώρες, όπου υπάρχουν πιο αυστηροί περιορισμοί. Για παράδειγμα, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, περιορίζονται οι δότες σε 45 φορές το χρόνο, ενώ στην Αμερική μπορεί κανείς να δώσει έως και 104 φορές το χρόνο. Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι με τέτοια ποσά και με τη συχνότητα με την οποία δίνουν, ένας Αμερικανός μπορεί να βγάλει εκατοντάδες δολάρια το μήνα –ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων αντισταθμίζουν με αυτό τον τρόπο τους χαμηλούς μισθούς ή μπορεί να είναι για μερικούς και η πιο βασική πηγή εισοδημάτων.

Όλοι αυτοί οι δότες στηρίζουν μια παγκόσμια βιομηχανία πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Είναι μια βιομηχανία που βοηθάει μεν στην επούλωση ασθενών σε όλο τον κόσμο, αλλά είναι επίσης μια βιομηχανία που, για να έχει συνεχόμενη ροή πλάσματος, πρέπει να υπάρχει μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων,  που να είναι απεγνωσμένοι να βγάλουν χρήματα για να επιβιώσουν. Να σημειωθεί δε ότι πολλά κέντρα συλλογής πλάσματος στις ΗΠΑ βρίσκονται σε φτωχές περιοχές της χώρας, σε περιοχές δηλ. χαμηλού εισοδήματος. Η βιομηχανία που βασίζεται στα φαρμακευτικά προϊόντα που προέρχονται από το πλάσμα είναι μια βιομηχανία ακμάζουσα, επειδή δεν υπάρχει υποκατάστατο σε ιατρικές θεραπείες για ορισμένες σπάνιες παθήσεις. Όλα αυτά είναι ένα όφελος για τη βιομηχανία. Σε μια δεκαετία, ο αριθμός των δωρεών στην Αμερική τριπλασιάστηκε, από 12 εκατομμύρια ετησίως το 2006 σε 38 εκατομμύρια ετησίως το 2016. Ο αριθμός των κέντρων συλλογής πλάσματος έχει διπλασιαστεί για να καλύψει τη ζήτηση, από λιγότερα από 300 κέντρα το 2005 σε περισσότερα από 600 κέντρα σήμερα. Οι παγκόσμιες πωλήσεις σημείωσαν άνοδο από 5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2000 σε 20 δισεκατομμύρια δολάρια το 2015 και αναμένεται να αυξηθούν με γρήγορο ρυθμό και την επόμενη δεκαετία. Φυσικά,δεν είναι καθόλου εύκολο για κάποιον να εισχωρήσει σε αυτό το χώρο – υπάρχουνμεγάλοι φραγμοί –καθώς λίγες διεθνείς εταιρείες κατέχουν ένα μεγάλο μερίδιο της αγοράς και διατηρούν πολύ υψηλά κέρδη.

Συμπερασματικά, οι ΗΠΑ είναι η μόνη χώρα που είναι απόλυτα αυτάρκης σε όλα τα προϊόντα αίματος και πλάσματος και αυτό το έχει επιτύχει χρησιμοποιώντας μια βιομηχανία πλάσματος που στηρίζεται στην αμοιβή.

Η περίπτωση της Ευρώπης

Η Ευρώπη στηρίζεται – τουλάχιστον μέχρι στιγμής – σε μια φιλοσοφία, εντελώς αντίθετη από αυτή των ΗΠΑ. Στηρίζεται και υποστηρίζει την εθελοντική μη αμειβόμενη δωρεά.

Η Ευρώπη ωστόσο, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, δεν είναι αυτάρκης σε πλάσμα για κλασματοποίηση. Πάνω από 50% των προϊόντων πλάσματος που χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη προέρχονται από δότες της Αμερικής. Ενώ η Ευρώπη έχει το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού, παράγει μόλις το 51% του παγκόσμιου πλάσματος (συνολικό πλάσμα μέσω ολικού αίματος: 9 εκατομ. λίτρα). Η Βόρεια Αμερική έχει το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού και παρέχει το 73% του παγκόσμιου πλάσματος (συνολικό πλάσμα μέσω πλασμαφαίρεσης: 36 εκατομ. λίτρα). Συνεπώς, η Ευρώπη εξαρτάται από μια χώρα, τις ΗΠΑ. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς αναγνωρίζουν ότι η Ευρώπη δεν είναι αυτάρκης σε πλάσμα για κλασματοποίηση και σε φαρμακευτικά προϊόντα που προέρχονται από το πλάσμα. Ο εφοδιασμός από τις ΗΠΑ όμως ενέχει πολλούς κινδύνους, με σημαντικότερο τον κίνδυνο της μη συνέχισης σε περιόδους κρίσης.

Η Ευρώπη λοιπόν πρέπει να κάνει κάτι για να σταματήσει να εξαρτάται, τουλάχιστον όχι σε τόσο μεγάλο βαθμό, από την Αμερική. Έχει ξεκινήσει μια πολύ μεγάλη συζήτηση τα τελευταία χρόνια σχετικά με το πλάσμα και οι οποίες εντατικοποιήθηκαν ιδιαίτερα από το Μάιο του 2018 με αφορμή τη δημοσίευση τριών άρθρων. Πιο συγκεκριμένα, τον περασμένο Μάιο, στο TheEconomist δημοσιεύθηκαν τρία άρθρα που προωθούν την αμοιβή των δοτών πλάσματος. Τα άρθρα τονίζουν ορθώς ότι πρέπει να γίνει κάτι για την ευρωπαϊκή εξάρτηση από το πλάσμα που προέρχεται από την Αμερική, ωστόσο ανέφεραν ότι μόνο η αμοιβή των δοτών μπορεί να το επιλύσει. Αυτό προκάλεσε έντονη ανησυχία σε πολλούς ευρωπαϊκούς φορείς και είχε ως αποτέλεσμα τη σύνταξη μιας διακήρυξης με πρωτοβουλία της ΕΒΑ (Ευρωπαϊκή Συμμαχία Αιμοδοσιών) και του γαλλικού EFS (Γαλλικό Ίδρυμα Αιμοδοσίας). Η κοινή διακήρυξη με τίτλο: Πλάσμα: η ανεκτίμητη αξία της μη αμειβόμενης δωρεάς, η οποία συντάχθηκε τον Ιούλιο 2018 έχει ως στόχο την άσκηση πίεσης ώστε να μη μετατραπεί η εθελοντική δωρεά αίματος και άλλων ουσιών ανθρώπινης προέλευσης σε εμπορευματοποιημένη διαδικασία. Απευθύνεται στα μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και ζητάει από τους αρμόδιους φορείς να στηρίξουν αυτή την πρωτοβουλία. Εν ολίγοις, διακήρυξη τονίζει ότι η δωρεά ουσιών ανθρώπινης προέλευσης δεν πρέπει να αποτελεί εμπόριο, υπάρχει κίνδυνος να καταστραφεί η ευρωπαϊκή μη αμειβόμενη βάση και καθιστά τα εθνικά συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και τους ασθενείς να εξαρτώνται για τα φάρμακα που θα τους σώσουν τη ζωή από πολυεθνικές επιχειρήσεις όσον αφορά την προμήθεια και την τιμολόγηση. Η διακήρυξη καταλήγει: «Τα προβλήματα τόσο με τους αιμοδότες όσο και με τους δότες πλάσματος στις ΗΠΑ δείχνουν ότι το ευρωπαϊκό μοντέλο είναι μακράν ανώτερο και έχει εξυπηρετήσει τον πληθυσμό του καλύτερα και φθηνότερα. Η Ευρώπη πρέπει να βελτιώσει το σύστημα που έχει αποδείξει την αξία του για δεκαετίες, αντί να το καταστρέψει αντιγράφοντας τις ΗΠΑ. Αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι να αναλάβει πάλι η Ευρώπη τον έλεγχο της προμήθειας πλάσματος διορθώνοντας τις ακούσιες συνέπειες της «οδηγίας για το αίμα». Η πιθανή επικείμενη μεταρρύθμιση της εν λόγω οδηγίας είναι μια μεγάλη, και ίσως η τελευταία, ευκαιρία για τη διόρθωση αυτού του προβλήματος».

Η διακήρυξη αναφέρεται στην Οδηγία 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Ιανουαρίου 2003. Είμαστε στο στάδιο αξιολόγησης αυτής της οδηγίας, η οποίαξεκίνησε από το 2017 και αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στο 2019, ενώ ενδέχεται να οδηγήσει σε αναθεώρηση της οδηγίας της Ε.Ε. για το αίμα.Συμπεραίνει λοιπόν κανείς ότι βρισκόμαστε εν όψει εξελίξεων τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όσο και σε εθνικό.

Διάφοροι ευρωπαϊκοί οργανισμοί, όπως είναι η ΕΒΑ, προτείνουν λύσεις για το θέμα του πλάσματος στην Ευρώπη. Μεταξύ αυτών των προτάσεων είναι:

• Μετατροπή των εθελοντών αιμοδοτών σε δότες πλάσματος
• Αξιοποίηση του πλάσματος που ανακτάται μέσω ολικού αίματος από Εθελοντές Μη Αμειβόμενους Αιμοδότες
• Αύξηση του πλάσματος από πλασμαφαίρεση
• Προστασία του δότη (συχνότητα και όγκο)
• Αυτάρκεια μέσω των εθνικών συστημάτων αιμοδοσίας για να καλύψουμε τις ανάγκες της Ευρώπης
• Ανάπτυξη προγραμμάτων για τη μείωση ή την εξάλειψη του πλάσματος που πετιέται

Η περίπτωση της Κίνας

Η Κίνα είναι μια χώρα που κατέχει την πρώτη θέση σε ασθένειες που σχετίζονται με το ήπαρ, και είναι πλέον ο μεγαλύτερος καταναλωτής λευκωματίνης, χρησιμοποιώντας 300 τόνους ετησίως, περίπου το ήμισυ της παγκόσμιας συνολικής ζήτησης, σύμφωνα με άρθρο του FinancialTimes. Πάνω από το ήμισυ της λευκωματίνης εισάγεται στην Κίνα από άλλες χώρες, όπως Αυστραλία και ΗΠΑ. Αυτή η αυξανόμενη ζήτηση αυξάνει τις τιμές, ενώ έχουν βρεθεί στην αγορά ψεύτικα προϊόντα που τιμολογούνται ως λευκωματίνη. Στην Κίνα υπάρχουν δύο ανεξάρτητα συστήματα. Το ένα είναι το εθελοντικό μη αμειβόμενο σύστημα αιμοδοσίας, και το άλλο είναι το εμπορικό σύστημα πλάσματος. Μέχρι το 2006, τα κέντρα συλλογής πλάσματος ήταν κρατικά. Γενικά έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος στην κινεζική βιομηχανία κλασματοποίησης, ωστόσο υπάρχουν ακόμα προβλήματα και ο στόχος για αυτάρκεια και μη εξάρτηση από εισαγωγές δεν έχει επιτευχθεί. Αυτό που προσπαθεί η Κίνα ωστόσο είναι να ενισχύσει την έρευνα και να αναπτυχθούν νέοι τρόποι. Προσπαθούν να φτιάξουν τεχνητά παραγόμενη λευκωματίνη. Γίνονται κλινικές δοκιμές για πρωτεΐνη που προέρχεται από γενετικώς τροποποιημένους σπόρους ρυζιού, ενώ έχει αποδειχθεί ασφαλές και αποτελεσματικό στις αρχικές δοκιμές.

Συμπεράσματα

Πόσο ηθικό ή ανήθικο είναι να πληρώνουμε τους δότες;

Κατ’αρχάς δεν πρέπει να συγχέουμε τους όρους εθελοντική δωρεά = κλασματοποίηση μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ή εμπορική κλασματοποίηση = ανήθικη, κλασματοποίηση  μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα = ηθική. Τέτοιες εξισώσεις δεν αληθεύουν. Αναμφισβήτητα, για να μετατραπεί το πλάσμα σε φαρμακευτικά προϊόντα απαιτούνται εργατοώρες, μηχανήματα, εξοπλισμός, δηλ. υπάρχουν κόστη και δαπάνες. Οπότε πρέπει να αποδεχτούμε τη συμμετοχή εμπορικών εταιρειών στις βιομηχανικές διαδικασίες. Η ύπαρξη κερδών δεν είναι ανήθικη. Πολλές εταιρείες όμως εκμεταλλεύονται την οικονομική κατάσταση των δοτών. Αυτό είναι ανήθικο. Το να πωλούνται στη συνέχεια αυτά τα προϊόντα σε ασθενείς πολύ ακριβά, επίσης είναι ανήθικο.

Υπάρχει δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας;

Υπάρχουν ασθενείς, η ζωή των οποίων εξαρτάται από άλλους ανθρώπους. Ελλείψει ενός επαρκούς δικτύου ανθρώπων τι γίνεται; Το κράτος δεν πρέπει να εξασφαλίσει την προστασία τόσο του ασθενή όσο και του δότη; Μήπως το κράτος θα πρέπει να έχει πιο ενεργό ρόλο σε όλη τη διαδικασία, από τη συλλογή πλάσματος έως την επεξεργασία και την τροποποίησή του σε φαρμακευτικά προϊόντα έως τον τελικό αποδέκτη, που είναι ο ασθενής; Όσο αυτό το δίχτυ κοινωνικής ασφάλειαςεξασθενεί, τόσο η βιομηχανία πλάσματος θα ενισχύεται.

Ευαγγελία Κλούρα

Γραμματέας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας

Συλλόγων Εθελοντών Αιμοδοτών (ΠΟΣΕΑ)

και Γραμματέας του Συλλόγου

Εθελοντών Αιμοδοτών Ν. Άρτας

Source: Arta News